Przystępując do opisu kolejnego „gminnego korzenia”, robię to z mieszanymi odczuciami. Z jednej strony obowiązek – obiecałem napisać o wszystkich sołectwach; z drugiej strony, nie ukrywam, lęk przed zdrową krytyką zainteresowanych, a mam tu na myśli „silną grupę” szczawińskich historyków, którzy dzieje swej wsi już opisali. Nie zorientowanym wyjaśniam, że w 1993 r. Panie Irena Konsowicz, Jadwiga Kotynia - Matusz, Zofia Malinowska i Katarzyna Wołowska oraz panowie Bronisław Matusz i Krzysztof Wołowski opublikowali broszurkę pt. „Szczawin. Z dziejów wsi i oświaty”. Do jej lektury odsyłam więc bardziej zainteresowanych, a sam ograniczę się do podstawowych danych o przeszłości tej „okolicy”.

Użyłem tego określenia „okolica” nie bez kozery. Tak bowiem określano miejscowości z dużą ilością podobnych nazw terenowych. Przykładem może być niedaleka Dąbrówka, których jest przecież kilka, a nie tak dawno określane były wspólną nazwą „Dąbrówki”. Być może i w wypadku Szczawina poprawniejsza byłaby forma w liczbie mnogiej - Szczawiny. Jest ich przecież aż cztery: Szczawin Duży, Szczawin Mały, Szczawin Kolonia i Szczawin Przykościelny. Ostatni, najbardziej aktualny wykaz nazw woj. łódzkiego wymienia jeszcze trzy nazwy fizjograficzne – rzeczkę Czerniawkę oraz Szczawiński Las i jego część – Brodki.

Samo pochodzenie nazwy ma być może związek ze szczawiem – rośliną gleb kwaśnych.

Dzisiejszy Szczawin (a w zasadzie – Szczawiny) to jedna z najstarszych wsi naszej gminy. Pierwsza notatka o niej pochodzi z 1339r., a już wtedy musiała być znaczną, skoro została zamieniona na Brzeziny i Paprotnię. Pierwszą znaną z imienia właścicielką była Paulina, wdowa po wojewodzie łęczyckim – Borzywoju. W końcu tegoż wieku wymieniani są jeszcze inni właściciele Szczawina - Nasigneus de Szczaujno, Swanthoslaus Karcz de Szczavino, czy Andreas de Dzerzosna.

Wiek XV to już własność królewska – „villa regalis” – późniejsi właściciele to dzierżawcy królewszczyzny. Do ich dość bogatej listy odsyłam do wymienionej wcześniej broszury.

Bogata wieś posiadała oczywiście kościół. Szczawiński powstał w początkach XV w. Był ważnym punktem w administracji kościelnej jako siedziba dekanatu składającego się z 27 parafii (w tym zgierskiej). Wraz z kościołem przyszła oświata – w początkach XVI w odnotowany jest fakt istnienia szkoły przyparafialnej. Myślę, że dokładna analiza list studentów Akademii Krakowskiej z XVI i XVII w. pozwoliłaby na ustalenie pierwszego szczawińskiego „akademika”. Należy dodać, że pierwotny kościół był pod wezwaniem św. Anny. Losy kościoła i parafii były w jakimś sensie odbiciem losów wsi. Upadek gospodarczy po „potopie” szwedzkim spowodował upadek wsi, a także upadek kościoła. W końcu XVIII wieku, ze względu na ubóstwo i niemożność utrzymania plebana, probostwo oddane zostało klasztorowi O.O. Franciszkanów w Łagiewnikach, który zarządzał nim do kasaty zakonu w 1864 r., budując jednocześnie poprzedni kościółek pod wezw. św. Stanisława. Spłonął on w 1987 r. i dzisiejszy to dzieło szczawińskiej wspólnoty parafialnej z jej przewodnikiem, proboszczem, ks. kanonikiem Józefem Wagnerem.

Powracając do najstarszych dziejów wsi, chciałbym zwrócić uwagę na fakt istnienia na tym terenie wielu miejscowości, które dzisiaj już nie istnieją. Jest to ewenement na skalę co najmniej gminy. Chciałbym przypomnieć je w kolejności alfabetycznej. Nie ukrywam, że podstawą moich informacji jest klasyczna już dzisiaj praca ks. Stanisława Kozerowskiego z 1928 r. o badaniu nazw topograficznych.

Czaczki – była to osada w parafii Szczawin. W r. 1520 zapis o niej występował w formie Czaczki deserta, czyli już wtedy była opuszczona.

Dąbrowa – w parafii Szczawin (brak innych informacji).

Szeligi – osada w parafii Szczawin. Pierwsza zapiska jako Scheligy z r. 1452. W 1521 i 1576 występował razem ze Szczawinem (stanowiła jeden majątek?). Jeszcze w 1662 r. wchodziła razem ze Szczawinem w skład starostwa niegrodowego zgierskiego, jak zwano tenutę, czyli królewską dzierżawę.

Kucerz – dział wójtostwa w Szczawinie (Cuczyerz w 1511 r.).

Kraszki – osada pod Szczawinem (w 1521 r. Szczawin... Szeligy et Craszky)

Wola Szeliska – osada pod Szczawinem (w 1547 r. villa reg. Szieliszka Wolia).

Mamy więc na tym terenie co najmniej cztery miejscowości w wieku XVI traktowane jako osady. Świadczy to o tym, że był to kiedyś atrakcyjny rejon gospodarczy.

Dla uzupełnienia tych danych należy dodać, że w połowie lat. 80. archeolodzy z Muzeum Miasta Zgierza prowadzili prace wykopaliskowe w rejonie dzisiejszego cmentarza. Znaleziono tam przedmioty z przełomu XIV i XV w., a także XVI- i XVII - wieczne. Może tam była jedna z zaginionych osad? Przy okazji prośba. Być może w czasie prac polowych czy budowlanych ktoś znajdzie „jakieś skorupy”. Dajcie Państwo znać do Muzeum Miasta Zgierza (tel. 16-37-92), albo powiadomcie chociaż nauczycieli. Może wspólnie odnajdziemy te zaginione osady.

Na koniec dwie ciekawostki o wzajemnych kontaktach Zgierzan i mieszkańców Szczawina.

W 1. 80. Ubiegłego wieku na terenie Zgierza rozpoczęła działalność partia organizowana przez L. Waryńskiego – „Proletariat”. Jedną z przyczyn jej wpadki na tym terenie był fakt propagowania jej poglądów przez „napitego” działacza w szczawińskiej karczmie. Usiłował on wciągnąć do konspiracji karczmarkę. Efektem był donos tejże i śledztwo.

Druga sprawa to... nazwiska. Spotkałem się z opinią, że każde nazwisko typu Królikowski, czy Jędrzejczak, to w 99% pochodzenie ze Szczawina. Czy to prawda?

Publikacje Macieja Wierzbowskiego.

Wszelkie prawa zastrzeżone.