Biała to jedna z najpowszechniejszych nazw miejscowości w dawnej słowiańszczyźnie. Wiele osad, ale i gór, rzek, jezior i nawet mórz nosiło tę nazwę. Nasza Biała też ma odwieczne pochodzenie. Znaleziono tu cmentarzysko z epoki brązu (kultura łużycka) oraz cmentarzysko z okresu halsztackiego i lateńskiego, także kultury łużyckiej. Nie wdając się w szczegóły, można powiedzieć, że od 4 tysięcy lat teren ten jest bez przerwy zamieszkany.

Zapiski historyczne są jednak nieco późniejsze i tak pierwszy pochodzi dopiero z lat 1511 - 1512. W rewizji dóbr arcybiskupstwa gnieźnieńskigo wymieniona jest villa (wieś) Byale. Pod koniec XV w. wieś Bialle jest już własnością szlachecką. Wieś musiała być znaczna, bo w XVI w. powstała tu już parafia erygowana przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Jędrzeja Borszewskiego. Upadek wsi i parafii nastąpił najprawdopodobniej po „potopie” szwedzkim. Warto przypomnieć, że np. w Zgierzu ze 129 domów zostało tylko 10. Podobnie było w okolicznych wsiach. Dość szybko podniosła się z upadku, skoro już w wieku XVIII, w miejscu dotychczasowego kościoła, wybudowano nowy z fundacji ówczesnego właściciela Białej, sędziego ziemskiego łowickiego - przedstawiciela znanej nam już rodziny Wilkanowskich.

W roku 1827 wieś Biała leżąca w powiecie zgierskim, obwodzie łęczyckim województwa mazowieckiego, liczyła 14 domów i 182 mieszkańców. Tak na marginesie, to proszę zwrócić uwagę na ilość mieszkańców (średnią oczywiście) na podstawie tych danych. Proszę podzielić 182 przez 14. Wychodzi, że w przeciętym domu (czyli praktycznie mieszkaniu) zamieszkiwało 13 mieszkańców. Tak było. Mimo wszystko możemy jednak obecnie mówić o pewnym luksusie. Proszę pokazać mi mieszkanie, w którym mieszka wspólnie 13 osób. A jeśli nawet, to pamiętajmy o powierzchni domów budowanych ok. 200 lat temu. Koniec wieku XIX przyniósł znów postęp. W Białej, wsi i kolonii nad rzeką Czarnówką w powiecie brzeziniskim było 57 domów i 670 mieszkańców. Czyli na jeden dom wypadało niecałych 12 „domowników”. Ziemi „właściańskiej” było 384 mórg, a we władaniu „kolonistów” 472 morgi. Wieś posiadała kościół filialny, szkołę gminną, urząd gminy i cztery młyny. Gmina Biała posiadała 7 młynów wodnych, gorzelnię, olejarnię i 2 szkoły. Liczyła 2 972 mieszkańców.

Istniał także „majątek”, „dwór” lub „folwark”, jak teraz to ładnie nazywamy. W roku 1930 liczył tylko 83 hektary i był własnością Henryka Eckerdta. Najnowsza historia to sprawy związane z ostatnią wojną. Na cmentarzu znajduje się 170 grobów żołnierzy poległych w walkach wrześniowych w 1939 r. Dzieje mieszkańców nie odbiegały od dziejów innych miejscowości tego rejonu. Wysiedlenia i aresztowania były na porządku dziennym.

Dość zagadkowo przestawia się sprawa nazw obiektów fizjograficznych na terenie wsi. Według jednej wersji są to określenia pól: Dobre Morgi, Łachwa, Piaski, Pode Dworem i Przy Młynie oraz Dzierżązna i Czerniawka - rzeczki. Druga wersja (z roku 1988) pozostawia tylko pola: Łaskawe, Piaski, Pode Dworzem i Przy Młynie oraz rzeczkę Czarniawkę.

W skład obecnego sołectwa Biała wchodzą wsie i kolonie: Cyprianów, Głowa, Jeżewo, Leonów i Stefanów. Powstały najprawdopodobniej w XIX wieku. W 1827 tylko Cyprianów „Cypryianów” liczył 3 domy i 22 mieszkańców. Głowa w 1881 r. liczy 20 domów i 180 mieszkańców. Ziemi włościańskiej jest tu 326 mórg oraz młyn wodny. Jeżewo pierwsza informacja, jaką posiadam, to rok 1930 właściciel ziemski Dytberner - powierzchnia majątku 189 ha. Ponieważ jednak zespół dworski pochodzi z połowy XIX w. wtedy należy umiejscowić powstanie tej wsi. Leonów w końcu XIX w. liczył 8 domów, 78 mieszkańców i 165 mórg ziemi. O Stefanowie brak wiadomości.

Należy natomiast podkreślić, że na terenie Głowy i Leonowa dokonano ciekawych odkryć archeologicznych . Najstarsze znaleziska pochodzą z noelitu, czyli młodszej epoki kamiennej. I znów możemy powiedzieć, że osadnictwo na tym terenie jest odwieczne.

Publikacje Macieja Wierzbowskiego.

Wszelkie prawa zastrzeżone.