Dąbrówki

Od wieków egzystuje obok siebie kilka Dąbrówek. Najlepiej ujął to autor hasła „Dąbrówka” w 1885 r. (Słownik Geograficzno - Historyczny Królestwa Polskiego), pisząc: „Wieś i osady stanowią część obszerniejszej całości, objętej ogólną nazwą Dąbrówka”. Najznaczniejsze były i są: Dąbrówka Strumiany i Dąbrówka Wielka. Ta pierwsza zawiera w sobie jeszcze Dąbrówkę Mariankę i Dąbrówkę Sowice; ta druga - Dąbrówkę Malice. A jak było dawniej?

Nazwa tych wsi pochodzi od dębu - drzewa symbolizującego siłę i moc. Dąb, jako nazwa drzewa i dawne nazwisko, stanowi źródło słów wielu nazw miejscowych. Być może pochodzi od zaginionej dziś formy Dąber.

Tereny dzisiejszych Dąbrówek zasiedlone były od wieków. Tak np. na terenie wydm pomiędzy Dąbrówką Wielką, a Dąbrówką Strumiany w latach 1934 - 38 prowadził badania zgierski archeolog W. Kasiński. Na miejscu obozowiska i osady z paleolitu, mezolitu i neolitu, czyli epoki kamienia, znalazł wiele tzw. wyrobów, czyli narzędzi krzemiennych i kamiennych. Podobnie w odległości ok. 150m na zachód od młyna w Dąbrówce Strumianach znalazł kilka jam gospodarczych z epoki brązu (kultura łużycka). Świadczy to niewątpliwie o bardzo starych dziejach osadniczych tej okolicy.

Kiedy pojawiły się dzisiejsze nazwy? Jeszcze w końcu XIV w. występuje jedna „Dambrowca”, a właściwie jej mieszkaniec (właściciel) Lorko de Dambrowca. W wieku XVI też jeszcze jedna - „Dambrowkj” - wieś z parafii Zgierz. Zwraca natomiast uwagę liczba mnoga - już nie Dąbrówka, a Dąbrówki. Koniec tego wieku przynosi pewne wyjaśnienie. Występuje bowiem „Dambrovka” - własność królewska oraz, „Dambrovka Wielgawieś, Stroniany, Malicze i Sovicze” - własność szlachecka. W zasadzie nazwy te nie odbiegają od dzisiejszych.

Lustracja królewszczyzn z pierwszej połowy XVII w. (a więc tylko z części będącej własnością królewską) informuje: „W tej wsi (tj. w Dąbrówce) jest kmieci osiadłych 4, z których trzej na półwłóczkach siedzą, jeden na włóce. Mają pod sobą łanów 2 1/2, pustych łanów 4. Z nich żadnego pożytku p. starosta nie bierze. Czynszu z półwłóczka dają po gr. 21.....fl. 3/15

Żyta z półwłóczka po kor. 2, owsa po kor. 2, kapłunów per. 1, jajec po 15 a z włóki tylko dwoje. Pro toto facit.........fj. 15. Robotę sobą odprawują po dni 2. Summa z tej wsi podatków fl. 18/15”.

Dla porównania: wieś Zegrzany płaciła florenów 57, a staw zgierski dawał roczny dochód ok. 100 florenów. Przypomnijmy także, że była to królewszczyzna należąca do starostwa łęczyckiego.

Po wojnach szwedzkich i ogromnych zniszczeniach - pamiętajmy, że w Zgierzu ze 130 domów zostało 10, a z 700 mieszkańców 70 - Dąbrówki (prawdopodobnie tylko część królewska) przeszły do starostwa niegrodowego zgierskiego.

W końcu XVIII w. w opisie parafii zgierskiej (a wtedy była tylko jedna) figuruje następujący zapis: „Dąbrówki wieś. Częścią królewska, częścią przez różne drobne cząsteczki (których jest więcej dwudziestu) szlachecka. .... środkiem siebie strumień, Swinna zwany, mająca.”

Z tego samego okresu pochodzi inny zapis mówiący o „Dombrówkach królewskich dawniej nazywanych Rataie do starostwa zgierskiego należących” oraz wymienia „drugie Dambrowki Szlacheckie w którey różne części różnej szlachty, każda inaczej nazwana”.

Początek XIX w. przynosi nast. dane: „Dąbrówka malice” liczyła domów 8 i mieszkańców 62, „Dąbrówka sowice” - domów 4 i 22 mieszkańców, „Dąbrówka strumienice” domów 10 i 92 mieszkańców oraz „Dąbrówka wielka” 17 domów i 146 mieszkańców.

Koniec XIX przynosi takie oto informacje: „Dąbrówka - wieś w pow. łódzkim, gm. Dzierżązna, leży na prawo od drogi ze Zgierza do Piątku. Folwark Dabrówka Sowia z attynencją Maryanka. (...). Rozległość wynosi 256 mórg a mianowicie: grunta orne i ogrody mórg 239, łąk mórg 11 nieużytków i placów mórg 6. Budynków murowanych 1, drewnianych 17”. [1880 r.]

W następnych tomach „Słownika” znajdujemy dane o innych wsiach wchodzących w skład dzisiejszych Dąbrówek.

„Maryanka dąbrówka” - liczyła 5 domów, 30 mieszkańców i 18 mórg [1885r.]

„Sowice Dąbrówka” - folwark nad rzeką Swinną ma 5 domów, 19 mieszkańców i 258 mórg [1890r.]

„Strumiany Dąbrówka” wieś i kolonia nad rzeką Swinną(...). Wieś ma 21 domów, 132 mieszkańców i 132 morgi włościańskie. Dziewięć koloni oddzielonych mają 12 domów, 76 mieszkańców 215 mórg. Wieś Strumiany wchodziła w skład dóbr Lućmierz [1890r.]

„Wielka Dąbrówka”, wieś i folwark nad rzeką Świnną[...] ma 39 domów 568 mieszkańców i 819 mórg włościańskich [1893r.]

„Malice - Dąbrówka”, wieś nad rzeką Swinną ma 3 domy 27 mieszkańców 103 morgi; cztery osady częściowych właścicieli mają 10 domów 45 mieszkańców i 241 mórg obszaru.

Być może, że te dane są nieco niespójne. Jedno nie podlegało dyskusji: wszystkie Dąbrówki leżały w gminie Dzierżązna a rzeczka, która i dziś przepływa, nazywała się nie Malinka, nie Dzierżązna, a Swinna lub Świnna. Ciekawe, kiedy ta nazwa zniknęła? Komu przeszkadzała? A może ktoś z mieszkańców dzisiejszych Dąbrówek potrafi to wyjaśnić?

Współczesne nazwy fizjograficzne związane z Dąbrówką Wielką to nazwy pól - „Łopaty” i „Za szosą”.

Dąbrówka Strumiany ma ich więcej: „Dębina” i „Porąbka” - nazwy pól świadczące chyba o charakterze dawnych lasów a pośrednio i o nazwie; wzgórza - słynna „Kawalerska Góra” (któż z niej nie zjeżdżał zimą) i „Wilamowskie Góry” - nazwa młoda i raczej ze Zgierzem związana - od imienia XIX - wiecznego właściciela Wilhelma Fryderyka Zacherta (Wilhelmówek - Wilamówek); jeszcze jedne pola - „Glinianki”, „Pod Górą” i „Pod Kachlem” oraz las oczywiście „Dąbrowski Las” i słynna rzeczka oficjalnie zwana „Dzierżązna”.

Czytaliśmy ostatnio o dzisiejszym stanie cegielni. Warto przypomnieć, że budowa jej rozpoczęta została w 1917r. W 1918r. uruchomiono piec, który następnie został poważnie rozbudowany. Z wypalonej w nim cegły wystawiano inne budynki. Dopiero ok. 1923r. nastąpił pewny rozruch cegielni. Posiadała ona wówczas piec typu „Hoffmana”, 18 - komorowy, komin wysokości 52m oraz cały szereg szop i budynków pomocniczych. W okresie międzywojennym i po wojnie uległa dalszej przebudowie, ale zachowała swój charakter z lat 20. W tym czasie zatrudniała od 60 do 90 robotników, a jej zdolność produkcyjna wynosiła ok. 3 000 000 cegieł rocznie. Produkowano wówczas cegły pełne, cegły dziurawki poprzeczne i podłużne, różne odmiany dachówek oraz różne odmiany dren. Cegła szła głównie na potrzeby budów zgierskich i łódzkich, dreny natomiast na teren pow. łęczyckiego.

I to by było tyle o Dąbrówkach. Jest oczywiście jeszcze historia najnowsza. Do dziś przecież Dąbrówki to wzór gospodarności i zamożności. Wydaje mi się, że dojrzała już do swej monografii. Choćby takiej jaką kilka lat temu wydano w Szczawinie. A może ktoś się skusi? Muzeum i ja osobiście służymy wszelką pomocą.

Na koniec kilka ciekawostek. W starych (z początku XIX w.) księgach urodzeń i zgonów figurują nazwiska mieszkańców Dąbrówek. Ówcześni pisarze traktowali wszystkich jako mieszkańców Dąbrówki (bez dokładniejszego wskazania). Przy nazwiskach zachowały się często określenia stanu społecznego. „Pracowity” - to określenie włościanina, „uczciwy”, „zacny” to częste określenie rzemieślnika, w Dąbrówkach dominuje określenie „urodzony” - oznaczające przynależność do stanu szlacheckiego. Często dopisywano dodatkowe „posiadacz” lub „dziedzic swej części”. A oto te nazwiska - „Imć Pan Tomasz Pruski”, „Urodzony Kazimierz Kwiatkowski”. Te nazwiska oraz nazwiska Lubowińskich, Gębickich, Wolskich, Grabskich, Mietkowskich, Rzepeckich, Popławskich, Ziomeckich czy Dabrowskich i Pietroskich (Piotrowskich) występują najczęściej. Jednym z mieszkańców Dąbrówek był późniejszy burmistrz Zgierza - „possesor w Dąbrówce - Imć Pan Józef Brzychffa”.

Wymienić także należałoby rodziny rzemieślnicze: młynarzy - Gajewskich i Stolarskich, szewców - Linowskich, czy kowali - Boruckich.

Dla sprawiedliwości należy dodać, że prawie wszystkie nazwiska, które spotykamy jako „urodzonych”, występują wśród innych stanów jako współmałżonkowie „pracowitych”, czy „zacnych”. No cóż, demokracja dość wcześnie zawitała na te tereny.

Inną ciekawostką jest postać Józefa Sawickiego, jednego z przywódców w czasie powstania styczniowego. Był on dzierżawcą folwarku w Dąbrówce. Posiadał ogromne wpływy wśród mieszkańców tego regionu. Skazany przez Rząd Narodowy na karę śmierci. Do dziś nie wiadomo czy słusznie?

Ostatni okres to rok 1939. Według informacji historyków wojskowości 13 września 1939r. A. Hitler wizytował w Lućmierzu i Dąbrówce oddziały rozbite w walkach nad Bzurą. A może ktoś pamięta tę wizytację? A może ktoś pamięta Izabelę Czajkę - Stachowicz, która wspomina, że ukrywała się w okresie okupacji właśnie w Dąbrówce pod Zgierzem?

W Dąbrówce, W latach międzywojennych i jeszcze po II wojnie, było lotnisko. Czy czytelnicy wiedzą może coś więcej na ten temat? Czekamy na informacje. Tel.16-37-92.